– Zabytki

Header 2 Gmina Potok Wielki Urząd Gminy Potok Wielki, Potok Wielki 106, 23-313 Potok Wielki Header 2 Gmina Potok Wielki Urząd Gminy Potok Wielki, Potok Wielki 106, 23-313 Potok Wielki Header 2 Gmina Potok Wielki Panorama - Potok Wielki Header 2 Gmina Potok Wielki Panorama - Potoczek Header 2 Gmina Potok Wielki Gmina Potok Wielki Parafia św. Mikołaja Biskupa w Potoku Wielkim

W centrum Gminy skupione są budynki użyteczności publicznej oraz okazałe gospodarstwa mieszkańców. Funkcjonują tutaj: szkoła podstawowa i gimnazjum, kościół parafialny, Bank Spółdzielczy i zakłady usługowe.Kilka obiektów w Potoku zasługuje na bliższe poznanie ze względu na ich historyczną i zabytkową wartość.

Najstarszym, zabytkowym obiektem gminy, a także całego powiatu janowskiego jest parafialny kościół pw. św. Mikołaja biskupa.
Skąpe wiadomości historyczne, brak badań architektoniczno – archeologicznych i zmiany poczynione w ciągu kolejnych stuleci nie pozwalają sprecyzować czasu i okoliczności jego budowy. Uznaje się, że Kościół w obecnym stylu powstał na murach zamku (stąd jego nawa – bardzo szeroka w stosunku do długości).
Murowana, znacznych rozmiarów świątynia wzniesiona została zapewne w 4 ćw. XV stulecia.
Potocka parafia powstała znacznie wcześniej. Po raz pierwszy wymienia ją wykaz świętopietrza z 1326 r. Wymienia ją także Jan Długosz w “Librer Beneficjorum”. Kolejne źródła potwierdzając istnienie kościoła, wprowadzają też pewne, nie dające się dzisiaj rozwikłać sprzeczności.

Murowany z kamienia i cegły, potynkowany, dwukrotnie remontowany ok. 1781 r. i w latach 1860 – 1861, został zniszczony pożarem w 1881 r. Od płonącej opodal karczmy zajęła się świątynia, a ogień pochłonął dach i wyposażenie, pozostawiając wypalone mury. Przez 25 lat trwała odbudowa świątyni, zakończona w 1904 r.
W czasie tych prac odnowiono kościół, otoczono go murem z czterema kapliczkami na obwodzie, wzniesiono budynek plebanii i dom przedpogrzebowy. W kościelny mur wmontowano tablice, na których uwieczniono nazwiska fundatorów i proboszczów oraz okres ich urzędowania w Potoku. Wokół kościoła rozciągał się pierwotnie cmentarz, po którym nie zachowały się do dzisiaj żadne ślady. W czasie prac prowadzonych na przełomie XIX i XX w. natrafiono w ziemi na szczątki pochówków.
Świadectwem średniowiecznego rodowodu budowli są gotyckie kamienne portale o “długoszowym” wykroju, zdobione profilowaniami i laskowaniami: główny i drugi, pomiędzy prezbiterium a zakrystią gdzie zachowały się żelazne drzwi obite płaskownikiem w skośną kratę, zdobione rozetkami i herbem Abdank, z nieczytelnym gotyckim napisem. Wg tradycji, pochodzą one z zamku Cyranów dzierżących okoliczne dobra w XV i XVI w. zamek ten miał stać na Gorze Kamień pod Łysakowem (obecnie jest to teren wsi Dąbrowa).
W pasie przykościelnego ogrodzenia, od zachodu, wznosi się trójdzielna dzwonnica (XVIII/XIX w.)z dwoma przejściami w partii przyziemia i trzema arkadami na dzwony w części górnej. Obok niej stoi dawna kostnica. Po drugiej stronie drogi stoi plebania.

Szczególnym miejscem jest położony na stoku wzniesienia cmentarz, gdzie pośród nowych pomników stoją liczne, stare nagrobki. Okazały grobowiec dziedziców dóbr Łysakowa, Potoka, Potoczka, Wilczów-Dąbrowy skrywa prochy Sierakowskich, Jelczewskich i Strzeleckich. Nagrobki Niwińskich, Strzałeckich, Przanowskich mają kształty obelisków posadowionych na schodkowych cokołach.

W sąsiednim Potoczku szczęśliwie ocalał i trwa w dobrej kondycji rozległy i piękny zespół dworski. Rozłożony na wzniesieniu, u podnóża którego migocą w słońcu wody stawów, ukryty w cieniu urokliwego parku, jest obecnie siedzibą Zespołu Szkół Rolniczych.

Na kulminacji dworskiego wzgórza stoi parterowy, murowany dwór. Wzniesiony w XVIII stuleciu, rozbudowany i unowocześniony w latach 20 – tych XX wieku ma harmonijną, symetrycznie zakomponowaną fasadę i nieregularną, asymetryczną bryłę. Od frontu, na osi budynku znajduje się czterofilarowy portyk z balkonem na piętrze. Utrzymana w duchu klasycyzmu, wyważona i spokojna dekoracja architektoniczna podkreśla patriarchalną powagę siedziby, nie odbierając jej nic z sielskości i powabu wiejskiego, wygodnego i przestronnego domu. Obok dworu stoi murowany lamus, w podziemiach którego miał się znajdować loch dla nieposłusznych, pańszczyźnianych chłopów.

Niewielka, drewniana kaplica dworska skrywa pod nowszą, XIX wieczną powłoką starsze, XVIII – wieczne relikty. Przed remontem widać było podobno w świątyni belkę z wyrytą datą 1755 r. Zespół dworski sąsiaduje z potężnym folwarkiem, w skład którego wchodzą czworaki, spichlerz, stajnie, obory i kuźnica.

Drugi, bardzo zniszczony zespół dworski znajduje się we wsi Stawki. Wzniesiony z końcem XIX w. dwór, otoczony resztkami parku krajobrazowego należał niegdyś do rodziny Boduszyńskich. Od 1935 r. stanowi własność p. Kozłowskich. Zrujnowany budynek dworu składa się z parterowego korpusu i dostawionego prostopadle, piętrowego skrzydła. Resztki zachowanej dekoracji:: deseczkowań ścian i obramień okiennych, obszerność i rozległość budowli przypominają o jej przepadłym na zawsze uroku. Przechowywane w rodzinnych zbiorach właścicieli domu zdjęcia są ostatnimi, ważnymi dokumentami obrazującymi wygląd budynku w czasach jego świetności.

W Potoku Stanach Koloni cz. I i II stoją przy drodze resztki budynków folwarku Prószyńskich, wniesione w II połowie XIX w. Po przeciwnej stronie drogi, nad stawem zobaczyć można ruiny młyna, kamienną śluzę oraz resztki urządzeń technicznych.

Spotykamy tu pamiątki historii. Są tu rozsiane mogiły powstańców z 1839 i 1863 roku, żołnierzy z I i II wojny światowej, partyzantów. Kapliczki i krzyże to jedyne dziś pamiątki po dramatycznych zmaganiach o wolną Ojczyznę w których czynny udział brali mieszkańcy tego regionu.

 

 

Newsletter

Położenie gminy na mapie

Wróć go góry